نکات فصل هفتم علوم نهم

علوم نهم فصل 7 : آثاری از گذشته زمین

علوم نهم فصل 7 : در فصل قبل با نظریه زمین ساخت ورقه ای آشنا شدیم  در این فصل به تاریخچه زمین و آثاری که از زمین برجای مانده است می پردازیم.

از میلیون ها سال قبل، بخش های وسیعی از سطح زمین را آب پوشانده است و جانداران آبزی فراوانی در آن زندگی می کنند.

فرسایش سطح خشکی ها و انتقال ذرات فرسایش یافته به داخل دریاها و ته نشین شدن آنها به صورت لایه لایه، باعث تشکیل رسوبات می شود.

رسوبات انباشته شده طی میلیون ها سال به انواع سنگ های رسوبی تبدیل می شوند. این  رسوبات و سنگ ها عبارتند از:

• متراکم شدن رسوبات رستی و خشک شدن(سنگ رستی)
• سیمانی شدن (کنگلومرا و ماسه سنگ)
• تغییرات شیمیایی (سنگ آهک )
• تبخیر مواد محلول (سنگ نمک و گچ)

هم زمان با رسوب گذاری این لایه ها، اجساد موجوداتی که در آن محیط زندگی می کنند، در داخل رسوبات مذکور دفن می شوند.

با گذشت زمان رسوبات و موجودات مدفون در داخل آنها به سنگ های رسوبی فسیل دار تبدیل می شوند.

جانداران در طول  تاریخ  دچار تغییرات شده اند و بعضی از آنها مانند دایناسورها از بین رفته اند و نسل آنها منقرض شده است.

اهمیت و کاربرد سنگ های رسوبی:

1. داشتن فسیل

2. لایه لایه بودن

می دانیم بخش وسیعی از سطح زمین را سنگ های رسوبی پوشانده است.

فسیل ها، آثار و بقایای اجساد جانداران قدیمی هستند که در بین مواد، رسوبات وجود دارند .

به کمک آن ها  مطالعهٔ تاریخچهٔ زمین ممکن شده است..

شرایط لازم برای تشکیل فسیل:

مطالعهٔ فسیل ها نشان می دهد جاندارانی که قسمت های سخت هستند، بیشتر به فسیل تبدیل شده اند. مانند :

• استخوان و دندان
• اسکلت خارجی بی مهر ها مانند : آهک کیتین ، سیلیس
• بخش های سخت گیاهان مانند چوب

همچنین دورماندن جسد جاندار از فاسد شدن فوری نیز در تشکیل فسیل اهمیت زیادی دارد.

یعنی برای فسیل شدن جانداران، باید آنها در محلی قرار گیرند که تحت تأثیر عواملی مانند اکسیژن هوا، آب، گرما، باکتری ها و موجودات زندهٔ دیگر قرار نگیرند.

مسلماً شرایط فسیل شدن برای همهٔ جاندارانی که در گذشته می زیسته اند، مهیا نبوده است.

به همین دلیل اجساد تعداد کمی از آنها به فسیل تبدیل شده است و بقیه، قبل از فسیل شدن توسط عوامل تجزیه کننده، از بین رفته اند.

عواملی که از ایجاد فسیل جلو گیری می کنند.

• عوامل غیر زنده مانند :اکسیژن هوا ، نور ، گرما، تغییرات دما ، انجماد آب
• عوامل زنده مانند باکتری ها و قارچ ها:تجزیه کننده ها و جانوران و گیاهان

شرایط فشیل شدن در محیط های دریایی مناسب تر از محیط های خشکی بوده است،

به همین دلیل بیشتر فسیل ها در اقیانوس ها و دریاها تشکیل شده اند؛

مراحل تشکیل فسیل:

فسیل ها به شیوه های متفاوت تشکیل می شوند.

انواع فسیل:

در برخی موارد بدن جانداران، پس از مرگ در محیطی دور از دسترس عوامل تجزیه کننده قرار می گیرند و به طور کامل به فسیل تبدیل می شوند.

محیط های غیردریایی برخی فسیل ها :

1. یخچال های طبیعی،
2. خاکستر های آتشفشانی
3. صمغ گیاهان
4. موادنفتی
5. دریاچه ها
6. مرداب ها
7. باتلاق ها
8. معادن نمک

مثال : فسیل حشره هایی که به طور کامل در داخل صمغ گیاهان حفظ شده اند و فسیل ماموت های داخل یخچال های طبیعی

• فسیل قالب :

اگر قسمت های سخت بدن جانداران در داخل رسوبات مدفون شوند، هنگام نفوذ آب های زیرزمینی به داخل این رسوبات، هم زمان با حل شدن بخش هایی از جسد جاندار در آب، مولکول هایی از مواد معدنی موجود در آب زیرزمینی، جایگزین آن می شود.

به این ترتیب پس از مدتی جسد جاندار کامل حل می شود و جای آن را موادمعدنی موجود در آب می گیرد.

یعنی بدون اینکه تغییری در شکل ظاهری قسمت های سخت جاندار داده شود، ترکیب شیمیایی مواد تشکیل دهندهٔ آن عوض می شود.

موادمعدنی جانشین شده معمولاً از ترکیبات سیلیسی و آهکی است

فسیل قالب خارجی :

اگر فقط آثار و شکل برجستگی ها و اجزای سطح خارجی صدف یا اسکلت جاندار در رسوبات برجای بماند و به فسیل تبدیل شود، قالب خارجی تشکیل می شود.

فسیل قالب داخلی:

در صورتی که مواد و رسوبات نرم به داخل صدف یا اسکلت جاندار نفوذ کند و آثار سطح داخلی بدن جاندار در رسوبات ثبت و سپس سخت شود، قالب داخلی به وجود می آید.

گاهی اوقات پس از مرگ موجود زنده، قسمت های نرم جسد توسط عوامل تجزیه کننده از بین می روند،

اما قسمت های سخت و مقاوم بدن، مانند فلس واستخوان و صدف در برابر عوامل فساد، مدت زمان بیشتری مقاومت می کنند و قبل از آنکه از بین بروند توسط رسوبات، پوشیده شده و به فسیل تبدیل می شوند.

• فسیل آثار  :

آثار جانداران مانند رد پا خزیدن و … گاهی آثار باقیمانده از فعالیت های زیستی جاندار مانند شواهدی از راه رفتن، خزیدن استراحت کردن و… به فسیل تبدیل می شود.

کاربرد فسیل ها :

برخی فسیل ها که فسیل راهنما نامیده می شوند در بررسی حوادث زمین شناسی، اطلاعاتی از گذشته در اختیارزمین شناسان قرار می دهند.

فسیل های راهنما دارای ویژگی های خاصی اند؛.

• .این فسیل ها در همه جا پیدا می شوند
• تشخیص آنها آسان است
• . نمونه های موجود آن فراوان است.

سوخت های فسیلی :

زمین شناسان برای شناسایی و اکتشاف ذخایر زغال سنگ، نفت و گاز از فسیل جانداران مختلف استفاده می کنند.

• استفاده از تصاویر ماهواره ای، عکس های هوایی و شواهد زمین شناسی در سطح زمین، و تعین محل های مستعد
• سپس با استفاده از امواج لرزه ای
• دیگر روش های دورسنجی،

در صورت تأیید اولیه،

• جهت اطمینان از کیفیت و کمیت ذخایر ، حفر چاه های اکتشافی
• نمونه برداری از لایه های سنگی اعماق زمین،
• مطالعهٔ فسیل های ذره بینی موجود درنمونه های برداشت شده
• نتیجه گیری در احتمال وجود ذخایر نفت و گاز را بررسی و مطالعه

 علوم نهم فصل 7 : کاربرد فسیل ها :

اثبات جابه جایی قاره ها

مثال : تشابه فسیل های موجود در سنگ های حاشیهٔ غربی آفریقا و حاشیهٔ شرقی آمریکای جنوبی به علت حرکت ورقه های سنگ کره، آن دو قاره از هم دور شده اند.

تعیین سن لایه های:

تعیین سن لایه های تشکیل دهندهٔ پوسته زمین استفاده می کنند.فسیل های راهنما دارای محدودهٔ سنی مشخصی هستند.

به عنوان مثال اگر فسیل دایناسوری مربوط به 120 میلیون سال قبل باشد،

سنگ های دربرگیرندهٔ آن نیز سنی در همین حدود دارند. بنابراین با استفاده از فسیل های راهنما می توان سن آنها را تخمین زد.

البته دانشمندان در تعیین سن لایه های سنگی به موارد زیر توجه دارند:

1) در توالی لایه های رسوبی، هر لایه از لایهٔ بالایی خود قدیمی تر و از لایهٔ پایینی خود جدید تر است

البته به شرط اینکه لایه های رسوبی وارونه نشده باشند.

2) لایه های رسوبی هنگام تشکیل به صورت تقریباً افقی ته نشین می شوند؛

بنابراین اگر از حالت افقی خارج شد ه باشند، بیانگر تغییرات در مراحل بعد از رسوب گذاری است.

فرایندهای طبیعی که امروزه موجب تغییراتی در سطح یا درون زمین می گردند،

در گذشته نیز به همین صورت عمل کرده اند؛ بنابراین با مطالعه و شناخت آنها در حال حاضر،

می توان این سازوکار و شرایط را حال کلیدی برای « به گذشته تعمیم داد و شرایط گذشتهٔ زمین را بازسازی و تفسیر کرد.

 تعیین نوع آب وهوای گذشتهٔ زمین

عمق حوضه های دریایی استفاده می شود.

به عنوان مثال وجود ذخایر زغا ل سنگ در یک منطقه، بیانگر وجود جنگل و آب وهوای گرم و مرطوب در گذشتهٔ آن منطقه است؛

بنابراین با استفاده از فسیل برخی جانداران می توان شرایط آب و هوایی گذشته را مورد مطالعه قرار داد.

یک پله بالاتر  برویم بیشتر بدانیم!

دورانهای زمین شناسی

زمان در زمین شناسی به چند دوران تقسیم بندی شده است می دانیم لایه های رسوبی بر روی هم انباشته شده اند و لایه های بالایی جدید و لایه های زیرین قدیمی هستند .

در اینجا نیز دوران ها را از جدید به قدیم مطابق لایه ها نوشته ایم و شامل:

4) —سنوزئیک یا عصر فراوانی پستانداران

3) مزوزوئیک یا عصر خزندگان

2) —پالئوزویک: عصر بی مهره ها

1) آرکئوزوزیک: —پرکامبرین

 

 

دوران اول  Paleozoic

نام این دوران از دو کلمه پالئو  به معنی قدیمی و زئو به معنی جانور گرفته شده است. جنس سنگ‌های این دوران بیشتر از نوع رسوبی بوده است  ولی سنگ‌های آذرین و دگرگونی نیز دیده می‌شود.

دوران اول خود نیز به شش دوره زیر تقسیم می‌شود و مطابق لایه های رسوبی ار بالا به پایین عبارتند از:

6) دوره پرمین( Permian) : از کلمه Permia که نام شاهنشانی منطقه ارال و ولگا در روسیه بوده ، است.

5) دوره کربونیفر( Carbonifer) : به معنی طبقات حاوی کربن است و از آنجا که اغلب زغال‌های سنگ دنیا در این دوره تشکیل شده ، این نام برای آن انتخاب شده  است.

4)دوره دونین( Devonian ): از کلمه Devon به معنی رسوبات دریایی اقتباس شده است.

3) دوره سیلورین (Silurian ): از قبیله‌ای به نام سیلور گرفته شده است.

2) وره اردویسین ( ordovisian ):  نام آن از قبیله اردوشیا که سابقا در ناحیه گال زندگانی داشته اند گرفته شده است.

1) دوره کامبرین( Cambrian ): از کلمه کامبریا ، نام لاتین یکی از شهرهای انگلستان است.

دوران دوم (Mesozoic)

نام این دوران از دو کلمه یونانی مزوس به معنی وسط وزئو به معنی جانور مشتق شده است. دوران دوم دارای سه دوره  از بالا به پایین به شرح زیر می‌باشد:

3)دوره کرتاسه Creataceous) : از کلمه Craie به معنی گل سفید گرفته شده است.

2)دوره ژوراسیک Jurossic) : از نام کوههای ژورا واقع در فرانسه گرفته شده است.

1)دوره تریاس Triassic) : از کلمه یونانی تریاس به معنی «سه‌تایی» گرفته شده است. زیرا رسوبات این دوره در آلمان از سه قسمت متمایز ، تشکیل شده است.

جانوران و گیاهان این دوران تکامل زیاد تری دارند و از انواع دوران اول عالی‌تر بوده‌اند.

در دوران مزوزوئیک نرم تنانی مانند آمونیت‌ها(Ammonite) ظهورکرده‌اند.

همچنین خزندگان  غول پیکر در این دوران زیاد و متنوع شدند به همین علت این دوران به نام خزندگان معروف شده است.

دوران سوم یا سنوزوئیک (Cenozoic)

نام این دوران از کلمه kainos به معنای جدید گرفته شده است.

در طول دوران سنوزوئیک ، جغرافیای گذشته ی زمین به حالت فعلی خود نزدیک می‌شود. دوران سنوزوئیک به دو دوره ترشیری (Tertiary) و کواترنری (Guaatenary ) تقسیم می‌شود.

هرکدام از این دوره‌ها خود به تقسیمات ریزتری به نام دور تقسیم شده‌اند.

از جمله مشخصات این دوره  کواترنری در ایران خشک شدن دریاچه‌های مرکزی و تشکیل نمک‌زارها و کویرهای ایران می‌باشد.

همچنین آخرین فعالیت‌های آتشفشان‌های سهند ، دماوند و سبلان نیز در این دوره بوقوع پیوسته است